Rekomendacje

Rekomendacje wynikają z analizy obowiązującego stanu prawnego oraz wniosków  z przeprowadzonych badań w ramach projektu „Wolność sumienia i wyznania pacjentów w systemie opieki zdrowotnej”, które pokazały, że przestrzeń szpitali w Polsce jest wielowymiarowo i systemowo zdominowana przez Kościół rzymskokatolicki.

Rekomendacje zostały podzielone ze względu na podmioty, do których są bezpośrednio adresowane.

Rekomendacje dla Ministerstwa Zdrowia 

• Wprowadzenie jednej ustawy, wspólnej dla zarejestrowanych w Polsce aktualnie oraz w przyszłości Kościołów i związków wyznaniowych. Ustawa taka,  w sposób kompleksowy regulowałaby prawa i obowiązki wspólnot wyznaniowych, upraszczając i czyniąc w praktyce bardziej dostępną realizację konstytucyjnej zasady równouprawnienia Kościołów i innych związków wyznaniowych.
• Wprowadzenie zmiany terminologii stosowanej w aktach prawnych z kategorii zakorzenionych w tradycji chrześcijańskiej na rzecz terminologii inkluzywnej obejmującej także inne tradycje religijne, zastąpienie terminów opieka duszpasterska, posługa duszpasterska terminami opieka duchowa, posługa duchowa.
• Wprowadzenie zmian na poziomie przepisów prawa, które będą gwarantowały równouprawnienie wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce.
• Ujednolicenie zasad regulujących finansowanie udzielania posługi duchowej. Należy wprowadzić rozwiązania pozwalające na otrzymywanie wynagrodzeń  i pokrywanie kosztów związanych z udzielaną posługą przez osoby duchowne wszystkich zarejestrowanych związków wyznaniowych lub finansowania opieki duchowej z ich środków własnych.
• Zmiana charakteru kaplic szpitalnych z rzymskokatolickiego na neutralny wyznaniowo, czyli niezawierających symboli religijnych właściwych jednej religii, tak aby umożliwić korzystanie z przysługującym ich praw osobom pacjenckim różnych wyznań.
• Zbieranie danych o ilości osób mających podpisaną klauzulę sumienia. Prowadzenie monitoringu dostępności świadczeń zdrowotnych oraz ilości ich odmów ze względu na klauzulę sumienia. Prowadzenie analizy skutków funkcjonowania klauzuli sumienia.

Rekomendacje dla Narodowego Funduszu Zdrowia 

• Monitoring dostępności świadczeń zdrowotnych, które zostały zakontraktowane w poszczególnych placówkach, a które mogą podlegać odmowie ze względu na klauzulę sumienia.
• Kontrola czy podlegające placówki nie powołują się na klauzulę sumienia jako obowiązującą całą placówkę (instytucję), co stanowi praktykę niezgodną z prawem. Możliwość odmowy wykonywania świadczeń zdrowotnych w oparciu o klauzulę sumienia ma wyłącznie osoba fizyczna, a nie prawna.
• Kontrola czy przypadki odmowy wykonywania świadczeń zdrowotnych w oparciu o klauzulę sumienia zostały przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi czy zostało to odnotowane w dokumentacji medycznej, czy podmiot leczniczy poinformował odnośnie miejsca realnej realizacji świadczenia.
• Wprowadzenie mechanizmu skutecznego i realnego dostępu do świadczeń, które mogą być objęte klauzulą sumienia, w czasie adekwatnym do sytuacji osoby pacjenckiej.

Rekomendacje dla placówek ochrony zdrowia  

• Usunięcie z placówek ochrony zdrowia symboli i przedmiotów o charakterze religijnym, za wyjątkiem miejsc przeznaczonych do realizacji kultu religijnego (kaplice).  Ta rekomendacja nie dotyczy ingerencji w możliwość indywidualnej ekspresji religijnej osób hospitalizowanych w przestrzeni osobistej, w sposób nienaruszający wolności sumienia i wyznania innych osób. Przestrzeń placówek ochrony zdrowia powinna być jak najbardziej przyjazna dla wszystkich, niezależnie od wyznawanej religii lub światopoglądu.
• W szpitalach brakuje miejsc do realizacji praktyk religijnych dla osób innych wyznań niż rzymski katolicyzm. W ramach aktualnie obowiązujących regulacji prawnych, nakładających obowiązek przeznaczenia odpowiedniego pomieszczenia na kaplicę szpitalną, należy dążyć do tworzenia kaplic o charakterze neutralnym wyznaniowo (wolnych od symboli religijnych i przyjaznych dla osób wyznających różne religie) lub ekumenicznych (dla chrześcijan różnych wyznań). W przypadku gdy w szpitalu istnieje wyłącznie kaplica rzymskokatolicka lub ekumeniczna należy dążyć do organizowania osobnych miejsc modlitwy i medytacji dla osób wyznań niechrześcijańskich.
• W przypadku możliwości czasowego organizowania miejsca modlitwy i medytacji, np. poprzez udostępnienie pomieszczenia używanego na co dzień do innych celów, należy informować osoby hospitalizowane o takim rozwiązaniu.
• Sprawdzenie czy nie istnieją bariery utrudniające lub uniemożliwiające sprawowanie opieki duchowej przez osoby duchowne niezatrudnione w szpitalach np. związane z wejściem na oddział szpitalny, koniecznością wyjaśniania powodu przybycia do szpitala, a nawet zakazywaniem kontaktu osoby duchownej z hospitalizowanymi bez podania przyczyny.
• Umieszczanie w publicznej przestrzeni placówek ochrony zdrowia aktualnych danych kontaktowych osób duchownych różnych wyznań obecnych na danym terenie. Należy dążyć do zawierania umów/porozumień o współpracy ze związkami wyznaniowymi i do okresowego aktualizowania udostępnianych danych kontaktowych.
• Przestrzeganie zasady respektowania wymogu pozytywnego oświadczenia woli osoby hospitalizowanej jako warunku koniecznego dla wizyty osoby duchownej.
• Audyt sposobów realizacji posługi duchowej przez kapelanów szpitalnych, w szczególności w trakcie tzw. obchodów sal chorych, z uwagi na przypadki naruszeń polegających na indagowaniu wszystkich osób hospitalizowanych, także tych, które nie wyraziły pozytywnego oświadczenia woli, a nawet wyraziły sprzeciw wobec takiego kontaktu.
• Sprawdzenie czy prawo pacjenta do nieujawniania swojej przynależności wyznaniowej – prawo do milczenia o religii i światopoglądzie jest respektowane przez personel szpitala, w tym kapelanów szpitalnych.
• Zwracanie szczególnej uwagi na konieczność poszanowania prywatności  i godności osób hospitalizowanych przez kapelanów szpitalnych z uwagi na raportowane przypadki naruszeń w tym zakresie (np. brak należytej troski                     o zapewnienie prywatności podczas sakramentu spowiedzi, wchodzenie do sal chorych bez poszanowanie intymności i ochrony prywatności osób hospitalizowanych, ocenianie i komentowanie ich wyborów światopoglądowych oraz przynależności wyznaniowej).
• Audyt sposobów przechowywania dokumentacji medycznej, tak by nie była ona dostępna dla osób spoza personelu medycznego np. duchownych zatrudnionych  w szpitalu.
• Reagowanie na sytuacje, gdy osoby hospitalizowane nie mają możliwości uniknięcia biernego uczestnictwa w rzymskokatolickich praktykach religijnych przeprowadzanych poza kaplicą szpitalną, np. modlitwa z kapelanem przy łóżku innego chorego w sytuacji, gdy ten może chodzić.  Należy dążyć do tego by praktyki religijne, których sposób realizacji może być uznany za przymuszanie do uczestnictwa w nich innych osób, odbywały się wyłącznie w miejscu dedykowanym ich wykonywaniu.
• Przestrzeganie zasady respektowania wymogu pozytywnego oświadczenia woli osoby hospitalizowanej (lub innych uprawnionych osób) jako warunku koniecznego do udzielania rzymskokatolickich sakramentów (np. chrztu lub namaszczenia chorych). Niedopuszczalne jest ustalanie przynależności wyznaniowej np. osoby nieprzytomnej na podstawie dyskusyjnych przesłanek, takich jak np. posiadane symbole, przedmioty.
• Dążenie do standardu zapewnienia osobom przestrzegającym zasad żywienia wynikających z wyznawanej religii lub światopoglądu akceptowanych posiłków.
• Szkolenia osób zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia w zakresie wolności sumienia i wyznania oraz o tematyce antydyskryminacyjnej. Należy uwrażliwiać personel na oczekiwania i potrzeby osób pacjenckich wynikające  z wyznawanej religii lub posiadanego światopoglądu (np. dieta i zasady żywienia, zakazy przyjmowania preparatów zawierających krew i substancje krwiopochodne, składniki odzwierzęce oraz alkohol, elementy ubioru i wyglądu, regulacje dotyczące kontaktów kobiet z mężczyznami, związane z okresem ciąży i narodzinami dziecka, a także zasady związane z postępowaniem z ciałem osób zmarłych).
• Informowanie osób pacjenckich o tym, kto z personelu medycznego danej placówki korzysta z klauzuli sumienia.

Rekomendacje dla organów  prowadzących 

• Kontrola czy podlegające placówki nie powołują się na klauzulę sumienia jako obowiązującą całą placówkę (instytucję), co stanowi praktykę niezgodną z prawem. Możliwość odmowy wykonywania świadczeń zdrowotnych w oparciu o klauzulę sumienia ma wyłącznie osoba fizyczna, a nie prawna.
• Audyt dostępności do świadczeń zdrowotnych, które mogą być objęte klauzulą sumienia.
• Audyt czy przypadki odmowy wykonywania świadczeń zdrowotnych w oparciu o klauzulę sumienia zostały przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi, czy zostało to odnotowane w dokumentacji medycznej, czy podmiot leczniczy poinformował odnośnie miejsca realnej realizacji świadczenia.
• Audyt czy w placówkach realizowane są wolności sumienia i wyznania osób pacjenckich.
• Szkolenia osób zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia w zakresie wolności sumienia i wyznania oraz o tematyce antydyskryminacyjnej.

Rekomendacje dla uczelni medycznych oraz kształcących na kierunkach medycznych 

• Wprowadzenie do programów studiów kierunków: lekarskich, lekarsko-dentystycznych, farmacji, pielęgniarstwa i położnictwa kursów zawierających informacje dotyczące komunikacji międzykulturowej, różnorodności kulturowo-religijnej osób pacjenckich oraz wpływu tych czynników na stan zdrowia i proces leczenia.

Projekt „Wolność sumienia i wyznania pacjentów w systemie opieki zdrowotnej” finansowany jest przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię z Funduszy EOG w ramach programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy.