Stanowisko Fundacji Polistrefa wobec komunikatu Kurii Metropolitalnej w Krakowie z dnia 8 kwietnia 2019 r. dotyczącego uchwały nr XII/205/19 Rady Miasta Krakowa z dnia 27 marca 2019 w sprawie ustalenia kierunków działania dla Prezydenta Miasta Krakowa dotyczących wyznaczania religii jako pierwszej lub ostatniej lekcji w planie zajęć[1].
Zapisy uchwały kierunkowej nr XII/205/19 Rady Miasta Krakowa z dnia 27 marca 2019 r. zobowiązują „Prezydenta Miasta Krakowa do przygotowania wytycznych kierowanych do dyrektorów szkół, dotyczących układania planu lekcji w roku szkolnym 2019/2020 oraz w kolejnych latach, w taki sposób aby religia w miarę możliwości wyznaczane były jako pierwsza lub ostatnia lekcja danego dnia”[2].
Zapis ten nie kwestionuje przynależnych dyrektorom szkół kompetencji w zakresie ustalania tygodniowego rozkładu zajęć szkolnych, które wynikają z ustawy Prawo oświatowe (art. 70, 84 i 110 ustawy Prawo oświatowe z 14 grudnia 2016 r., Dz. U. z 2017 r. poz. 59 z późn. zm.). Prezydent Miasta Krakowa został zobowiązany jedynie do przygotowania prawnie dopuszczalnych wytycznych dla dyrektorów szkół. Kategoria „wytyczna” oznacza w języku polskim wskazówkę określającą sposób działania[3], stanowi zatem wyłącznie rekomendację. O zasadności tej interpretacji świadczy także wykorzystanie w uchwale sformułowania, by lekcje religii wyznaczane były „w miarę możliwości” jako pierwsza lub ostatnia lekcja danego dnia. Ta uwaga wydaje się wynikać ze świadomości radnych, że postulowana w uchwale zasada układania planu zajęć może wiązać się z trudnościami organizacyjnymi, które nie zawsze będą mogły zostać rozwiązane. Konkludując, zarzut sformułowany w komunikacie Kurii Metropolitalnej jakoby omawiana uchwała miała kwestionować kompetencje dyrektorów szkół i nauczycieli oraz stała w sprzeczności z porządkiem prawnym Rzeczypospolitej Polskiej uznajemy za niezasadny.
Ponadto, w naszej opinii organ samorządu terytorialnego ma prawo, a nawet obowiązek zadbania o przestrzeganie prawa w placówkach, których jest organem prowadzącym. W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. 1992 r. Nr 36 poz. 155 z późn. zm.) czytamy:
Uczestniczenie lub nieuczestniczenie w przedszkolnej albo szkolnej nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek w jakiejkolwiek formie (§1 pkt 3).
Również art. 6 pkt 1 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania mówi, że:
Nikt nie może być dyskryminowany bądź uprzywilejowany z powodu religii lub przekonań w sprawach religii.
Układanie planów zajęć w taki sposób, że nieobowiązkowe lekcje religii znajdują się w środku lekcji jest natomiast praktyką w wielu wymiarach dyskryminującą, czyli traktującą uczennice i uczniów innych wyznań niż rzymskokatolickie oraz bezwyznaniowych mniej korzystnie niż uczniów uczestniczących w szkolnych lekcjach religii.
Umieszczanie lekcji religii w środku planu zajęć ujawnia światopogląd uczniów nieuczestniczących w tych lekcjach. Uczniowie tacy, zwłaszcza z klas młodszych szkoły podstawowej, mogą ponosić duże koszty psychologiczne związane z wykluczaniem z grupy rówieśniczej na czas trwania lekcji religii oraz stygmatyzacją doświadczaną ze strony innych uczniów oraz pracowników szkoły. Ponadto uczniowie nieuczestniczący w lekcjach religii są zmuszani do bezproduktywnego spędzania w szkole godzin, które mogłyby być lepiej wykorzystane.
Należy zaznaczyć, że lekcje religii nie są lekcjami obowiązkowymi. Aby w nich uczestniczyć rodzic, opiekun prawny lub pełnoletni uczeń muszą złożyć stosowne oświadczenie woli. Dopiero po jego złożeniu – jak też czytamy w komunikacie Kurii – lekcja religii staje się dla wybierających przedmiotem obowiązkowym. Słusznie zauważono, że lekcje te, podobnie jak lekcje etyki, stają się obowiązkowe tylko dla tych, którzy je wybrali. Dopiero wtedy może być sprawdzana obecność tych uczniów na wybranych przez nich lekcjach, mogą być wpisywane oceny do dziennika i na świadectwo szkolne. Warto też podkreślić, że z uczestnictwa w lekcjach religii i/lub etyki można w każdej chwili zrezygnować.
Nie znajdujemy również podstaw dla stwierdzenia, iż uchwała Rady Miasta Krakowa przeczy zasadom wolności i szacunku zagwarantowanym przez prawo międzynarodowe i polskie. Żadna z obowiązujących w Polsce regulacji prawnych nie uniemożliwia postulowanemu w uchwale wyznaczaniu lekcji religii jako pierwszej lub ostatniej. Taka organizacja planu zajęć szkolnych w żaden sposób nie ogranicza wolności sumienia i wyznania oraz prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.
Jednocześnie chcemy podkreślić, że przytoczone w komunikacie przepisy prawa międzynarodowego i polskiego dotyczą każdego, bez względu na wyznanie czy bezwyznaniowość i nie mogą być interpretowane na korzyść wyznania dominującego.
Omawiana uchwała Rady Miasta Krakowa nie narusza również zapisów Konkordatu z 1993 roku, który stanowi: „Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci oraz zasadę tolerancji Państwo gwarantuje, że szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych” (art. 12). Umieszczanie lekcji religii na początku lub końcu planu zajęć jest wciąż organizowaniem nauki religii w jego ramach.
Za argument niemerytoryczny należy uznać nawiązanie do listu pasterskiego Metropolity Krakowskiego abpa Marka Jędraszewskiego o znaczeniu szkolnej katechezy dla wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego. Posługiwanie się takim argumentem teologicznym w dyskusji o planie zajęć szkoły publicznej może być uznane nie tylko za próbę forsowania rozstrzygnięć prawnych korzystnych dla wyznania dominującego, ale także za przejaw przemocy symbolicznej ze strony tego wyznania.
Pragniemy podkreślić, że postulowana zasada organizacji pracy szkoły pozytywnie wpłynie na poszanowanie praw i wolności uczniów nieuczęszczających na lekcje religii wyznania dominującego bądź uczęszczających na lekcje wyznań mniejszościowych. Będzie także stanowić element praktycznej realizacji zasad równości obywatela wobec prawa, bezstronności światopoglądowej szkół publicznych i bezstronności światopoglądowej władz publicznych wywodzonych z art. 25 oraz art 32 Konstytucji RP.
[1] https://diecezja.pl/aktualnosci/komunikat-kurii-metropolitalnej-w-krakowie-2 [dostęp 18.04.2019]
[2] https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=167&sub_dok_id=167&sub=uchwala&query=id%3D24020%26typ%3Du [dostęp 18.04.2019]
[3] Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/ [dostęp 18.04.2019]